Güncel ve Genel Bilgi Desteği

Bizans Devletinin İmparatorluk Sarayı – Büyük Saray (Mozaikleri Müzesi)

Yazar admin

Bizans Devletinin İmparatorluk Sarayı ; Büyük Saray (Mozaikleri Müzesi)

Büyük saray, İstanbul’da, Bizans devletinin imparatorluk sarayı; kutsal saraylar olarak da anılan yapılar topluluğu, bugünkü Ayasofya ve Sultanahmet camisi’nden Marmara denizi kıyılarına değin uzanan çok geniş bir alanı kaplıyordu. Çeşitli kaynaklara göre yapıları, tören salonları, büyüklü küçüklü kiliseleri, teraslar halinde düzenlenmiş bahçeleri ve oyun alanlarıyla Büyük saray, bir kent görünümündeydi. Özellikle tören salonlarının, Bizans’ın gücünü ve zenginliğini ortaya koyacak biçimde görkemli olmasına önem veriliyordu. Sarayın kıyıda bir iskelesi, Ayasofya yakınında da Khalke kapısı denilen bir ana girişi vardı. Bu kapı heykeller ve imparatorların zaferlerini anlatan mozaiklerle süslüydü. Büyük saray’m kimi büyük ve önemli bölümlerinden (Magnaura, Porphyra, Trikonkhos, Kamilas, Sigma, Daphne, Musikos, Kenurgion, Khrysotriklinos vb.) başka, Selçuklu yapılarından esinlenen Mahrutas adlı bir pavyonu bulunuyordu. Ayrıca Türklerin çevgan oyununun benzeri olan bir oyunun oynandığı Tzyganesterion adlı bir oyun alanı vardı.

Sarayın en erken tarihli bölümü, Constantinus i (Büyük) döneminde (324-337) yaptırılan Khalke sarayı’dır. Bu saray 532’de Nika ayaklanmasında yanmış, iustinianos i (527-565) tarafından, daha değişik bir planda ve büyütülerek yenile-tilmiştir. Constantinus I döneminden bir başka yapı, Daphne’dir. Sultanahmet ca-misi’nin ön avlusu altında kalan Daphne, sekizgen planlıydı, ortasında imparatorluk locası bulunuyordu. Bizans imparatorlarının yabancı elçileri kabul ettikleri Mag-naura sarayı da Constantinus I zamanında yaptırılmıştı. Bu da Nika ayaklanmasında yakılmış, Justinianos I tarafından onartılmıştır. Büyük saray’ın alanı dışında bulunan, ancak onunla doğrudan ilişkili olan bir yapı da Çatladıkapf daki Bukoleon sarayı, Hormisdas sarayı ya da iustinianos evi olarak bilinen saraydı. İki bölümden oluşan bu sarayın bir bölümü Theodosios II döneminde (408-450), bir bölümü de Nikephoros II Phokas zamanında (963-969) yaptırılmıştı.

Büyük saray’a Iustinos II (565-578) ve Tiberios I Konstantinos (578-582) dönemlerinde, sekizgen planlı, küçük kubbeli, içi mozaiklerle bezeli taht salonu eklendi. Konstantinos V zamanında (741-775) hıristiyanlığın kutsal eşyalarının saklandığı Meryem kilisesi yaptırıldı. Basileios I (867-886), Leon VI (886-912), Romanos I Lekapenos (920-944) dönemlerinde yeni kiliseler ve yapılar eklendi. Ioannes I Tzimiskes döneminde (969-976) yapıların çoğu onarıldı, mozaiklerle bezendi. XI. yy. sonlarına doğru Büyük saray terk edildi, imparatorlar önce Manganoi, daha sonra da Blakhernai sarayı’nda oturmaya başladılar. Sarayın gereçleri başka yapılarda kullanıldı. Mehmet II (Fatih) İstanbul’u aldığında saray büyük bir yıkıntı durumundaydı.

Büyük saray’a ilişkin bilgi veren en önemli kaynak imparator Konstantinos Vll’nin (913-959) yazdığı De Ceremoniis (merasimler) adlı kitaptır. Bu kaynağa dayanılarak sanat tarihçilerince pek çok araştırma yapılmıştır (J. Labarte [1861], H. Montuccı [1877], A. G. Paspati [1885], J. Ebersolt [1910], vd.). 1912 ishakpaşa yangınından sonra ortaya çıkan kalıntılar E. Mamboury ve T. Wİegand tarafından incelendi ve 1935’te yayımlandı. 1933 -1938 arasında Prof. J. H. Baxter’in başlattığı Arasta kazısı’nda mozaiklerle süslü saray avlusu ortaya çıkarıldı. Bu çalışmalar D. T. Rice tarafından sürdürüldü (1951-1954).

Günümüze bu büyük yapılar topluluğundan çok az kalıntı ulaşmıştır. Yapıların önemli bir bölümü XVII. yy.’da yaptırılan Sultanahmet külliyesi’nin altında kalmış, bir bölümü evler arasında yok olmuştur. Akbıyık caddesindeki yapı kalıntısının, sarayın katlarını bağlayan bir merdiven kulesi olduğu sanılmaktadır. Marmara kıyısında, Bukoleon sarayı’nın mermer çerçeveli pencereleri bulunan cephesi vardır. Khalke kapısı üstündeki bir kilise ise, osmanlı döneminde arslanhane ve nakkaşhane olarak kullanıldıktan sonra, XIX yy.’da ortadan kalkmıştır.

Bu yazı toplamda 1850, bugün ise 1 kez görüntülenmiş